Historia Wielunia

Wojtek · Wysłany: Śro 22:58, 22 Mar 2006 Temat postu: Ruda średniowieczna

Z okazji anonsowanych na naszym forum obchodów rocznicowych związanych z Rudą warto zwrócić uwagę na, położony w tej miejscowości, najstarszy zabytek architektury ziemi wieluńskiej. Mowa oczywiście o kościele św. Wojciecha. Mieszkańcy Rudy są pewni, że to najstarszy kościół w Polsce. Wbrew pozorom w swych przekonaniach dalece od prawdy nie odbiegają. Prawdopodobnie bowiem jest to ten "kościół rudzki", o którym wspomina Gall Anonim. A to oznacza, że w świątyni tej ludzie modlą się od blisko dziewięciu wieków! Nie liczyłem, ile tak starych kościołów w Polsce przetrwało - nawet częściowo - do dzisiaj. Przypuszczam jednak, że ich lista byłaby krótka. Z całą pewnością współczesny wygląd kościoła św. Wojciecha odbiega od pierwotnego. Jednak mimo kilku gruntownych przebudów, zachowane fragmenty - prawdopodobnie pierwotnej budowli z czasów Bolesława Krzywoustego - niezmiennie stanowią zasadniczy element konstrukcji nawy.
Istniejąca do dzisiaj romańska ściana była w 1967 r. przedmiotem badań architektonicznych. Ich autor - Andrzej Tomaszewski - tak rekonstruuje rzut romańskiej kreacji rudzkiej świątyni:

[link widoczny dla zalogowanych]
a tak powyższa rekonstrukcja komponuje się w układzie współczesnego rzutu:
[link widoczny dla zalogowanych]
(na podstawie A. Tomaszewski, Romańskie kościoły z emporami zachodnimi, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974)

Rekonstrukcja ta, choć oparta na przekonujących przesłankach, jest jednak hipotezą. Obecnie tylko badania wykopaliskowe mogłyby pomóc w odpowiedzi na pytanie o wygląd i chronologię rudzkiej świątyni. Pytań dotyczących przeszłości Rudy jest wiele więcej. Np. kwestia lokalizacji rudzkiego grodu...

Maciek · Wysłany: Czw 18:26, 23 Mar 2006 Temat postu:

I co ci tu Wojtku odpowiedzieć? Czy jeszcze raz utyskiwać, że nie było badań archeologicznych ani poważniejszego nadzoru przy okazji renowacji kościoła, ani innych badań sondażowych pozwalających nakreślić program poszukiwań, ani nawet nadzorów przy okazji prac wodociągowych trwających od jakiegoś czasu w Rudzie? To nasza rzeczywistość.
Prawdą jest, że w kwestii istnienia grodu, kasztelu czy zamku rudzkiego mamy tylko hipotezy. Większość ustaleń na temat przeszłości Rudy to w dalszym ciągu mniej lub bardziej prawdopodobne hipotezy.
Wiadomo co trzeba zrobić: rozkopać Rudę najpierw sondażowo a potem już systematycznie Very Happy

.
Jedynie na logikę, można przyjąć, że siedziba kasztelani ulokowana była na najbardziej wyniesionym miejscu, w pobliżu tak ważnej i kosztownej budowli jaką był kościół murowany. Ze średniowiecznych zabytków ruchomych z tego miejsca mamy jedynie skarb siekańców i monet z czasów Chrobrego. Mamy też podobno jakąś starą studnię na terenie popegerowskim i chyba nic więcej. A może się mylę?
Przy okazji mam pytanie do historyków: Ruda w połowie XIII w. podupadła i przeszła w ręce prywatne. Jaki jest aktualnie stan badań w tej kwestii?

Tadeusz · Wysłany: Czw 19:33, 23 Mar 2006 Temat postu:

Wywołany do odpowiedzi, muszę stwierdzić, że badania leżą. Można generalnie kręcić nosem na stan wiedzy archeologicznej, ale to co wiemy na temat historii Wielunia i okolic to jedna (wielka?) biała plama. Wiadomo pisał o tym Rosin w l. 60-tych ubiegłaego wieku. Nowa literatura wnosi niewiele. Otóż wiadomo, że w latach 60-tych XIII w. występują w źródłach wójtowie Rudy. To by świadczyło, że wówczas, lub nieco wcześniej, miała miejsce jej lokacja. Można wyczytać, że z racji tego, że występują wójtowie a nie sołtysi to była to lokacja miasta, choć ja w 100% nie jestem teg pewien, z tym nazewnictwem różnie bywało. Od lat 70-tych XIV w Ruda jest w ręku rodu h. Świnka piszących się właśnie z Rudy. Jest koncepcja (B. Możejko), że przybyli tu oni ze Śląska wraz z Opolczykiem. Potem (XV-XVI w.) mamy dosyć długą listę przedstawicieli rodu Rudzkich, niektórzy z nich piastowali urzędy w ziemi wielunskiej (T. Stolarczyk). Co było dalej? Nie wiem. O niejakim Stańczyku z Rudy, który bronił wieluńskiego zamku przed Jagiełłą (1391) kiedys może coś tu napiszę, bo postać ciekawa.
Generalnie sporo o Rudzie można pewnie znaleźć w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie (w końcu do XV w. siedziba kolegiaty). Chętnego to podjęcia tego tematu zatrudnię od zaraz Exclamation

Wojtek · Wysłany: Czw 20:12, 23 Mar 2006 Temat postu:

Pamiętam, że ks. Zabraniak wspominał mi, przy okazji jego działań nad rozprawą doktorską Wieluński ośrodek kościelny..., że pierwotnym zamiarem miała być praca na temat historii całego archidiakonatu wieluńskiego. Jej zakres został jednak zwężony. Mam informację sprzed półtora roku, że ks. Zabraniak nie zrezygnował z badań historii archidiakonatu wieluńskiego, a kościół rudzki jest jednym z głównych tematów jego zainteresowania. Być może zatem, niebawem dowiemy się czegoś nowego.

P.S.
Tadeusz, czy mógłbyś rozwinąć: B. Możejko... Question

Maciek · Wysłany: Czw 21:32, 23 Mar 2006 Temat postu:

Pisząc o przejściu Rudy w ręce prywatne miałem na myśli okres między Rudą książęcą a Rudą szlachecką. Nie pamiętam już gdzie, przewinęła mi się informacja a może hipoteza, że Ruda stała się w poł. XIII w. własnością kościelną. Nie chodzi mi tu o wieś ale o kościelną kasztelanią majątkową.
Wybaczcie, ze nakłaniam was do odrabiania lekcji Embarassed

ale temat mnie zabolał tu i teraz a nie mam dostępu do niektórej literatury.

Tadeusz · Wysłany: Czw 21:50, 23 Mar 2006 Temat postu:

U Rosina (Ziemia; Słownik) i Zabraniaka nic o tym nie ma. Może Patykiewicz coś takiego pisał, ale tego w domu nie mam, więc teraz nie sprawdzę.

B. Możejko, Przynależność Rodowa Stańczyka z Rudy, Słupska i Gródka, "Rocznik Polskiego Towrzystwa Historycznego" 1995, t. II (XIII).

Wojtek · Wysłany: Czw 23:22, 23 Mar 2006 Temat postu:

Zajrzałem tu i tam i wygląda mi na to, że Ruda do kościoła (arcybiskupa, później kapituły gnieźnieńskiej) nigdy nie należała. W końcu XIII wieku jest niewątpliwie książęca, a od 1373 r. - pewnie za sprawą Władysława Opolczyka - szlachecka. Z 1357 roku pochodzi informacja o dobrach arcybiskupich w Wieluńskiem – wśród wielu wymienionych miejscowości nie ma Rudy (opieram się na pracy Patykiewicza z 1957 r.). Można zatem wnioskować, że za Kazimierza Wielkiego Ruda była królewska. Oczywiście nie wiadomo co było wcześniej. Ale wydaje się mało prawdopodobnym, by Kazimierz odebrał arcybiskupowi to, co mógł dać jego poprzednik. Wiadomo, kto daje i odbiera... Smile

Opolczykowi natomiast - jeśli zastałby Rudę arcybiskupią - trudno byłoby mu odbierać ją swemu bliskiemu krewnemu, by dać, może nawet wiernemu, rycerzowi Andrzejowi. Funkcję arcybiskupa pełnił, chyba już wówczas Question

, bratanek księcia - Jan Kropidło.
Wszystko to nie wyklucza oczywiście istnienia w Rudzie kilku łanów plebana czy prałata.

Tadeusz · Wysłany: Pią 0:16, 24 Mar 2006 Temat postu:

Tak też sobie mysłałem

Maciek · Wysłany: Pią 9:31, 24 Mar 2006 Temat postu:

Dziękuję za naświetlenie sprawy. Jak rozumię stan badań pozwala na dość prawdopodobne określenie właściciela Rudy choć nie do końca.
Mam jeszcze pytanie o przekazanie Rudy w ręce szlacheckie a dokładniej z czym się wiążą podane przez was datowanie na lata 70te XIV w., czy jest to jakiś dokument bezpośrednio związany z tym faktem, czy jest to pierwsza znaleziona wzmianka o tym stanie własności, pozwalająca na hipotetyczne cofnięcie nadania czy sprzedaży np. przed 1357 r.?

Tadeusz · Wysłany: Pią 10:09, 24 Mar 2006 Temat postu:

W 1373 i 1378 występuje w dokumentach niejaki Andrzej ze Słupska i Rudy (w Wieluńskiem), więc był już wówczas właścicielem tej wsi.

Wojtek · Wysłany: Pią 11:17, 24 Mar 2006 Temat postu:

Nadanie Rudy Andrzejowi mogło oczywiście mieć miejsce przed 1373 r.
Wiązanie tego faktu z Opolczykiem jest hipotetyczne, ale zważywszy na aktywność księcia na tym polu, wydaje się bardzo prawdopodobne. Zresztą o tej koncepcji wcześniej wspomniał Tadeusz. W każdym razie, ewentualne cofnięcie daty nadania o 20 lat nie znajduje dotychczas poparcia w źródłach pisanych. Inna rzecz, że chyba jeszcze nikt tej sprawy nie badał.

Maciek · Wysłany: Pią 12:31, 24 Mar 2006 Temat postu:

I jeszcze jedna sprawa do uściślenia: początek tworzenia się dóbr arcybiskupich w Wieluńskiem przypada na 2 poł. XIII w. Jak dobrze pamiętam, nie ma danych na temat stanu majątkowego arcybiskupstwa czy innych szczególnych uposażeń na rzecz kościoła w rejonie i z Rudy, i wynika to nie ze stanu faktycznego ale po prostu ze stanu badań?

Wojtek · Wysłany: Pią 13:36, 24 Mar 2006 Temat postu:

Opierając się na przywileju Kazimierza Wielkiego z 1357 r., zatwierdzającego dobra kościoła gnieźnieńskiego, na naszym terenie wymienić można arcybiskupie: Ganę, Kamionkę, Kadłub, Załęcze, Raduczyce, Sieniec, Wydrzyn, Brzozę k. Białej, oraz część Bobrownik. W posiadaniu arcybiskupa była jeszcze prawdopodobnie połowa Grębienia (nabytego w 1299 r., przysądzonego w 1362 r.)
W innych miejscowościach również mogły znajdować się części arcybiskupie, jak w Urbanicach i Olewinie (!) w 1294 r.
Łaski do tego majątku dodaje jeszcze Drobnice i Załęcze Małe, nie wymienia natomiast niektórych wspomnianych wcześniej, np. Gany.
Dobra te w 1555 r. przekazał arcybiskup kapitule gnieźnieńskiej.
Ponadto do kolegiaty wieluńskiej, a wcześniej może też do rudzkiej, należały Popowice.

Powyższe dane zaczerpnąłem oczywiście z publikowanych opracowań.

Maciek · Wysłany: Pią 13:51, 24 Mar 2006 Temat postu:

Ciekawa sprawa z tym Olewinem, skąd to przypuszczenie?
KW zatwierdzał w przywileju dobra arcybiskupstwa gnieźnieńskiego bez Olewina rozumiem? Mógł też pominąć inne utracone lub sprzedane tak jak
Łaski pominął Ganę wymienioną przez KW. Na marginesie dlaczego, czysprzedano ją?

Ps
No i kolejny temat się wyłania: dobra Kamionki i tamtejszy obiekt.

Temat dotyczący dworu w Kamionce pojawił się tutaj:
http://www.historiawielunia.fora.pl/viewtopic.php?t=152
W.

Wojtek · Wysłany: Pią 14:24, 24 Mar 2006 Temat postu:

Tak, tak... tematów przychodzi do głowy coraz więcej.

Odnośnie Olewina i Urbanic - sprawy dobrze nie znam - związana jest ona z kofiskatą na rzecz arcybiskupa majątków rycerzy: Gerarda w Olewinie i Adama Skargi z Urbanic (posiadłość "aput Greh"). Była to kara za splądrowanie dóbr arcybiskupich. Konfiskował Przemysł II w 1294r.

Rosin uważa, że niektóre wymienione w przywileju Kazimierza miejscowości mogły znaleźć się w posiadaniu arcybiskupa w wyniku zamiany tamtych części (z 1294 r.) na inne.

Oczywiście były to nieruchomości (+mieszkańcy), którymi można było również handlować.