Historia Wielunia

Eagle

Tak się ostatnio zastanawiałem skąd się wziął nowy herb Ziemi Wieluńskiej.
Jak podaje Długosz, a po nim choćby nasza strona matka,
podczas bitwy pod Grunwaldem, rycerstwo Ziemi Wieluńskiej służyło pod chorągwią czerwoną, przeciętą ukośnym srebrnym pasem, a wcześniej, w herbie ziemi były dwie trąby myśliwskie splecione sznurami.
W latach 1410-1434 pojawił się dla Ziemi Wieluńskiej nowy herb, który mamy do dzisiaj.
Herb ten przedstawia srebrnego baranka w prawo na polu czerwonym na zielonej murawce. Wydaje się, że jest to jakaś odmiana herbu Junosza.
Zwróciłem na to uwagę, bowiem - jak podaje Niesiecki - pochodzenie herbu jest sporne, jedni twierdzili, że pochodzi z Niemiec, inni, że z Polski. Nazwa wzięła się ze zniekształcenia "Jungschaff" lub "Jungxoph" (pol.: "młoda owca"). Very Happy

Do czego zmierzam? Ano do tego, że pod koniec czternastego wieku pojawia się w ziemi wieluńskiej ród Szofów (Schaffów, Shophów). Główna gałąź tej rodziny osiada na Śląsku, zmienia nazwisko na Schaffgotsch i przyjmuje herb w ośmiodzielne biało czerwone pasy w słup. Jednak nasi Szofowie nigdy się Szaffgotschami nie mienili.
Herb został im raczej ten, który mieli wcześniej - owcę w polu czerwonym Idea

(herb taki występuje np. na tumbie nagrobkowej księcia Bolka II Małego w Krzeszowie). [link widoczny dla zalogowanych]
Dlatego też myślę, że herb naszej ziemi pochodzi właśnie od skomlińskich Szoffów. Shocked

Czekam na wasze pomysły i komentarze.
Pozdrawiam

Wojtek

Wojtek

Pomijając wątpliwości związane z datowaniem aktualnego herbu uważam, że wiązanie jego genezy z Szoffami (Schoffami) za zbyt ryzykowne. No bo dlaczego wieluński herb ziemski miałby się zmienić w wyniku zadomowienia się Szoffów w naszej okolicy?
Jan Schoff - o ile sobie dobrze przypominam - był zaufanym ks. Władysława Opolczyka i od niego otrzymał w wieluńskim ziemię (tajemniczy Toplin oraz Skomlin). Został burgrabią zamku bolesławieckiego i starostą wieluńskim. A zatem wojował przeciwko Jagielle. Król chyba za bardzo się na niego nie gniewał, bo Schoffowie zachowali swoje majątki w ziemi wieluńskiej, gdy ta wróciła do królestwa polskiego.
Herb prawdopodobnie został zmieniony za życia Jagiełły i został umieszczony na jego nagrobku. Czy to możliwe, że stało się to pod wpływem jakiegoś Schoffa? Bardzo wątpliwe. Ponadto doszukiwanie się analogi pomiędzy owcą z dzwonkiem na szyi a Barankiem Bożym, moim zdaniem jest błędne, szczególnie jeśli zostawimy aspekt zoologiczny i skupimy się na warstwie symbolicznej.

Eagle

Wojtku, gdybyś czytał uważnie, to zauważyłbyś, że wspomniałem o herbie spod Grunwaldu, a ta płynna data 1410-1434 mówi, że nowy herb musiał pojawić się w tym okresie. Tyle zresztą przeczytać może każdy odwiedzający naszą stronę matkę.

Wojtek

Eagle

Agata

Eagle napisał:

Wojtek

Brawo Agata! Właśnie szukałem jakiejś szczegółowej informacji nt. datowania nagrobka Jagiełły i co za tym idzie chyba pierwszego znanego wyobrażenia herbu ziemi wieluńskiej (Agnus Dei). Zatem możemy mówić o 1421 r.

Eagle, odnoszę wrażenie, że nie rozumiesz moich wypowiedzi. Albo rozumiesz ale unikasz bezpośredniego odniesienia do ich sensu, za to dodajesz nowe wątki, nie mniej dyskusyjne od pierwszego. Trudno w ten sposób dyskutować. Mogę zatem tylko podtrzymać to co już napisałem.

Poniżej cytuję, co o genezie herbu z barankiem sądzi T. Olejnik (Pieczęcie i herby miast ziemi wieluńskiej, s. 20-21):

„(...) Nie jest też chyba rzeczą przypadku zamiana w tym właśnie okresie dawnego herbu ziemi na herb nowy, o motywie wybitnie religijnym. Przyczyny takiej zamiany doszukiwać się możemy w ówczesnych warunkach politycznych Polski i ziemi wieluńskiej. Właśnie w XV w. zaczęła się rozpowszechniać na ziemiach polskich i zdobywać licznych zwolenników ideologia Jana Husa. Na graniczącej ze Śląskiem ziemi wieluńskiej ideologia ta musiała znaleźć odpowiedni grunt, bowiem tutaj właśnie, w Wieluniu, odbywały się synody duchowieństwa katolickiego, których uchwały wymierzane były przeciw husytom. Tutaj również w 1424 r. Władysław Jagiełło wydał swój słynny edykt wieluński, który stanowić miał zaporę przed przenikaniem i rozszerzaniem się ideologii husyckiej w państwie polskim. Były to więc warunki wyjątkowo sprzyjające zmianie herbu terytorialnego, dokonanej z pewnością pod wpływem duchowieństwa przez Władysława Jagiełłę. Wydaje się rzeczą bardzo prawdopodobną, że wybór tego właśnie wizerunku herbu nie odbył się bez sugestii wieluńskich augustianów lub arcybiskupa gnieźnieńskiego Mikołaja Trąby, który w owym czasie (1420 r.) uczynił z Wielunia centrum kościelne ziemi wieluńskiej, przenosząc do niego kolegiatę z pobliskiej Rudy.
Związek herbu ziemi wieluńskiej z klasztorem augustianów potwierdzałby i ten fakt, że klasztor posiada wezwanie Bożego Ciała, zaś Baranek Boży jest właśnie eucharystycznym symbolem Bożego Ciała.”

Kilka elementów tego wywodu budzić może wątpliwości. Jednak przy obecnym stanie wiedzy na ten temat - hipoteza ta wydaje się bardziej przekonująca od koncepcji zarysowanej przez Eagle’a.

Eagle

Tyle, że ten wywód wcale nie koliduje z moim. Laughing

Wojtek

Eagle

Eagle

Jako, że ważne jest, żeby starać się dotrzeć do obiektywnej prawdy, a nie, żeby (jak to niektórzy uważają) mieć rację. Spróbowałem sam poszukać kontrargumentów. Surprised

Mogą być nimi chorągwie zdobyte pod Grunwaldem, a opisane przez Jana Długosza w "Banderia Prutenorum":
"Dziesiąta chorągiew, biskupa i biskupstwa warmińskiego, czyli lidzbarskiego, miała jako znak na polu do połowy czerwonym biały obraz Baranka Bożego podnoszącego jedną nogą nad sobą mały proporczyk. Z jego szyi spływała krew do podstawionego kielicha. Druga połowa pola była całkowicie biała".

"Trzydziesta pierwsza chorągiew, komturii i miasta Człuchowa, miała jako znak w górnej części wyobrażenia Baranka Bożego na czerwonym polu trzymającego nad sobą jedną nogą biały proporczyk, z piersi [Baranka] spływała do kielicha krew. W dolnej zaś części miała tylko białe pole. Dowodził nią komtur człuchowski Arnold von Baden."

Są doskonałym wzorem dla naszego herbu, a do tego (w przeciwieństwie do Szofowego herbu) wiemy jak wyglądały. Smile

Wojtek

Dla mnie to forum jest formą rozrywki. Jeśli jednak moje „niepoważne” wypowiedzi prowadzą do irytacji innych forowiczów przestaje mnie to bawić. Z uwagi na zasadnicze trudności związane z formą prowadzenia dyskusji z Eagle postaram się krótko streścić swoje stanowisko, z przykrością kończąc chyba swój w niej udział.

Nie mam swojej teorii genezy obecnego herbu terytorialnego ziemi wieluńskiej. Nie muszę jej przecież mieć. W dużym stopniu podzielam przypuszczenia T. Olejnika. Z uwagi na wybitnie religijny motyw herbu, jego genezę wiązać chyba należy z sytuacją polityczną (związaną silnie z religią) i z wpływem duchowieństwa. Data 1421 r. - tumba Jagiełły z tym herbem i synod wieluński - dobrze mi tu pasuje.
Motyw Baranka Bożego jest starym symbolem chrześcijańskim. Starszym niż znaki herbowe. Podobieństwo motywu Agnus Dei do herbu Junosza wynika - moim zdaniem - jedynie z obecności w jednym i drugim przypadku baranka (owcy). Innych związków nie widzę. Różna jest przecież geneza tych symboli. Potwierdzać to może legenda herbowa Junosza, w której nie ma mowy o jakimkolwiek nawiązaniu do symbolu jakim jest Baranek Boży.
Czyli mogę przyznać: tu baranek i tu baranek, ale nie zgadzam się ze stwierdzeniem „to Junosza i to Junosza”.
Nie podzielam tym samym zdania, że herb ziemski zmienił się pod wpływem Schoffa.
Uważam, że pomysłodawca nowego Wieluńskiego herbu szukał inspiracji wśród symboli religijnych, a za taki trudno uznać baranka z herbu Junosza.

Oczywiście przedstawione wyżej chorągwie zdobyte pod Grunwaldem z widocznych powodów mogły stanowić taką inspirację.

P.s.
Nie twierdzę, że herb pochodzi od legendy. Nie wiem skąd to przypuszczenie? Legenda z całą pewnością jest późniejsza. Została zapewne stworzona przez augustianów i na ich użytek.

Agata

Warto dodać, że w 1418 r. zakończył się sobór w Konstancji, na którym Jan Falkenberg ogłosił swoją słynną Satyrę, nazywając w niej Jagiełłę heretykiem. Władca Polski nie dość, że był neofitą, to jeszcze walczył z Zakonem Krzyżackim, korzystając ze wsparcia pogan.
W świecie chrzescijańskim musiało to budzić niesmak, dlatego moim zdaniem każda okazja do podkreślenia swej wiary była przez Władysława Jagiełłę skrzętnie wykorzystywana, a pomysłodawca nowego herbu ziemi wieluńskiej z pewnością konsultował swój projekt z królem. Kim był ten autor nie wiemy, ale możemy przypuszczać, iż był to duchowny i jako taki nie musiał szukać nigdzie natchnienia dla umieszczenia Baranka Bożego w herbie. Był (i jest) to bowiem powszechnie znany symbol Chrystusa.

Maciek

Nie zajmowałem się nigdy pochodzeniem herbów ziemskich, nie mam czasu ani dostępu do materiałów, ale w oparciu o znane mi źródła obie hipotezy o pochodzeniu herbu ziemi wieluńskiej wydają mi się, jak na razie, mniej lub bardziej, ale jednak hipotetyczne Very Happy

.
W związku z powyższym mam pytanie a może raczej propozycję dla osób siedzących w temacie: jak przedstawia się geneza herbów innych ziem polskich z tego okresu, czy przeważają herby pochodzące od herbów rodowych, czy może znaki o bardziej ogólnej symbolice, pomijające symbole panujących książąt, rodów czy innych ważnych osobistości?